„Obóz rodzinny dla Cyganów”, tzw. Zigeunerfamilienlager, znajdujący się w obozie Auschwitz II-Birkenau, został zlikwidowany przez Niemców w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 r. Wtedy to zamordowano w komorach gazowych około 4,3 tysiąca dzieci, kobiet i mężczyzn – ostatnich romskich więźniów obozu. 2 sierpnia obchodzony jest jako Dzień Pamięci o Zagładzie Sinti i Romów.
Przy pomniku upamiętniającym zagładę Romów i Sinti, na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz II-Birkenau, spotkało się kilkaset osób – przedstawiciele władz państwowych, organizacji międzynarodowych, ambasadorowie i dyplomaci, politycy, przedstawiciele władz lokalnych, instytucji i muzeów, które następnie oddały hołd Ofiarom i złożyły wieńce.
Jestem bardzo poruszona i wzruszona, że dziś – z okazji Europejskiego Dnia Pamięci o Holokauście Sinti i Romów – mogę przemawiać do Państwa jako przedstawicielka naszych ocalałych – mówiła podczas obchodów Gerda Pohl.
Mówiąc o historii swojej rodziny wspominała: – Mój zmarły mąż Horst Pohl walczył o życie tutaj, w Auschwitz. Dlatego jest dla mnie szczególnie ważne, aby pamiętać o Holokauście na Sinti i Romach właśnie w tym miejscu – podkreślała. W swoim wystąpieniu nawiązywała do problemu dyskryminacji i wykluczeń: – Musimy jednak uważać, by nie zaczęły się one ponownie. […] Dlatego proszę was z całego serca, walczcie z rasizmem, gdziekolwiek go napotkacie. Przede wszystkim chciałabym zaapelować do młodych ludzi: To w waszych rękach leży przyszłość Niemiec, Europy i całego świata – mówiła.
Nawiązując do historii, Roman Kwiatkowski, Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce mówił: – Zbrodnicza ideologia nazizmu w ten sposób chciała wymazać z mapy Europy naród, który w jej historii istniał od prawie 700 lat. Ale Romowie i Sinti przetrwali Zagładę, tak jak przetrwali każdy okres prześladowań i wykluczeń. […] Przetrwali także po to, by teraz dać świadectwo prawdy o czasach pogardy i ich skutkach. Cieszy nas, że każdego roku coraz więcej młodzieży jest tu z nami – zauważył Roman Kwiatkowski.
Zapowiadając przyszłoroczną okrągłą rocznicę, Roman Kwiatkowski podkreślał: – Za rok czeka nas 80 rocznica Zagłady Zigeunerlager Auschwitz-Birkenau. Mam nadzieję, że spotkamy się wówczas wolni od wielu obaw, które dziś nam towarzyszą, a wspomnienie Holokaustu będzie przede wszystkim lekcją historii i pamięci, a nie ostrzeżeniem przed nowym zagrożeniem fanatyzmu i rasizmu. Przyszłe pokolenia nigdy nie mogą doświadczyć losu swoich przodków, za to jesteśmy wszyscy przed nimi odpowiedzialni – apelował Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce.
Głos zabrał także Romani Rose, przewodniczący Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów: – Auschwitz jest symbolem cezury w historii cywilizacji i zbrodni przeciwko ludzkości dokonanej przez nazistów wobec 500 000 Sinti i Romów oraz 6 milionów Żydów. […] Z wielkim niepokojem obserwujemy dziś, jak antydemokratyczne postawy i brutalny prawicowy ekstremizm rozprzestrzeniają się w całej Europie – mówił Rose.
W swoim wystąpieniu Rose nawiązywał również do sytuacji obecnej: – Na przykład w Europie Wschodniej duża część Romów żyje w warunkach przypominających apartheid i jest wykluczona w obszarach edukacji, mieszkalnictwa, zatrudnienia i opieki zdrowotnej. Najnowsze raporty Agencji Praw Podstawowych UE z 2022 r. wyraźnie pokazują zakres wykluczenia antycygańskiego: ponad 80% mniejszości romskiej, zwłaszcza w Europie Środkowej i Wschodniej, jest zagrożonych ubóstwem, a 50% cierpi z powodu poważnych trudności materialnych. Segregacja edukacyjna nawet wzrosła w ostatnich latach, a ponad 50% romskich dzieci i młodzieży uczęszcza do segregowanych instytucji edukacyjnych, na przykład w Bułgarii i na Słowacji. W Rumunii 40% gospodarstw domowych mniejszości nadal nie ma dostępu do czystej wody pitnej – zaznaczył przewodniczący Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów.
– Unia Europejska z dumą powołuje się na Kartę, dla której prawa człowieka są fundamentalne. Z tego właśnie powodu zadaniem demokratycznych państw musi być dalsze ignorowanie poniżających i nieludzkich warunków wobec naszej mniejszości w ich krajach – apelował Romani Rose.
O pamięci i jej współczesnych implikacjach mówiła Nicola Beer, wiceprzewodnicząca Parlamentu Europejskiego. – Pamięć o Holokauście jest dziś konieczna. Niezbędna. Okrucieństwa II Wojny Światowej nauczyły nas jednej podstawowej lekcji: nigdy więcej! Potrzebujemy przypominania zarówno dziś, jak i w przyszłości, że te niewybaczalne akty przeciwko ludzkości nigdy nie powinny się powtórzyć w Europie ani w żadnej innej części świata. Naszym obowiązkiem i odpowiedzialnością jest pamięć. Naszą wspólną odpowiedzialnością musi być edukowanie kolejnych pokoleń o Holokauście Sinti i Romów – podkreślała Beer.
– Pamiętanie musi również obejmować sprzeciw społeczeństwa wobec wszelkich form dyskryminacji i rasizmu. […] Dzisiejsza uroczystość powinna również służyć jako przypomnienie dla każdego pokolenia. Totalitaryzm, niszczycielski nacjonalizm i ekstremizm nie mogą mieć miejsca w naszym społeczeństwie. Razem musimy dążyć do wspólnego życia pełnego szacunku i wzajemnego zrozumienia – stwierdziła wiceprzewodnicząca Parlamentu Europejskiego.
Także do współczesności w kontekście pamięci historycznej nawiązywał w swoim wystąpieniu Michał Kamiński, Wicemarszałek Senatu RP: – Jeszcze niedawno, jeszcze bardzo niedawno, mogliśmy myśleć, że jeśli przyjeżdżamy do Auschwitz, to przyjeżdżamy przede wszystkim po to, by uhonorować pamięć Ofiar tej ogromnej, niewypowiedzianej tragedii, jaka tutaj się odbyła. Ale dzisiaj, jesteśmy przecież nie tylko po to, by pamiętać, ale także dlatego, że te koszmary, o których myśleliśmy, że są na zawsze pogrzebane – podkreślał Michał Kamiński.
– Tak się jednak nie stało. Dzisiaj znowu zarówno na Zachodzie jak i na wschodzie Europy stare demony podnoszą głowy. Okazuje się, że tak jak 80-90 lat temu na ziemi niemieckiej, tak dzisiaj i w innych krajach, doświadczamy ponurej lekcji, że żaden naród i żadna cywilizacja nie jest zabezpieczona przed grzechem rasizmu i nienawiści – apelował Wicemarszałek Michał Kamiński.
Do uczestników obchodów list skierował Premier RP, Mateusz Morawiecki. Odczytał go Mateusz Małodziński, Wicewojewoda Małopolski. „W środku Europy Romowie i Sinti żyjący wśród nas od wieków, będący naszymi sąsiadami, tworzący swoją oryginalną kulturę, która była przecież częścią naszego dziedzictwa, byli systematycznie mordowani i zsyłani do obozów koncentracyjnych. Tu w Auschwitz, byli trzecią, po Żydach i Polakach, najliczniejszą grupą więźniów. Przywiezieni z czternastu krajów, umierali z głodu, chorób i w komorach gazowych”.
„Raz jeszcze podejmujemy zobowiązanie, że uczynimy wszystko, by czasy pogardy już nigdy nie powróciły, by szacunek wobec drugiego człowieka zawsze był najważniejszą wartością”. – odczytał słowa Premiera Wicewojewoda Małopolski.
Od 1933 r. Romowie stali się, obok Żydów, celem prześladowań o podłożu rasistowskim: najpierw poprzez rejestrację, pozbawienie prawa do wykonywania niektórych zawodów, zakaz zawierania małżeństw mieszanych, potem kierowanie do robót przymusowych, aż wreszcie osadzanie w obozach koncentracyjnych. Naziści uznali ich za „element wrogi”, „dziedzicznie” uwarunkowany skłonnością do popełniania przestępstw i zachowań aspołecznych.
Po wybuchu II Wojny Światowej podjęto decyzję o przesiedleniu niemieckich Romów do okupowanej Polski. Niemieckie władze policyjne zaczęły dokonywać aresztowań i egzekucji Romów na terenach okupowanych, w tym także na tyłach frontu wschodniego, gdzie wraz z Żydami byli masowo mordowani przez tzw. Einsatzkommanda.
Od 1943 r., na mocy rozkazu Heinricha Himmlera, deportowano do Auschwitz Sinti i Romów głównie z Niemiec, Austrii, Czech i Polski. W sumie Niemcy deportowali do Auschwitz około 23 tysięcy Romów, z czego dwa tysiące zostało zamordowanych bez wciągania do ewidencji obozowej. 21 tysięcy osób zostało zarejestrowanych w obozie, spośród nich zginęło około 19 tysięcy – zmarli z głodu i chorób oraz zostali zamordowani w komorze gazowej w chwili likwidacji „obozu cygańskiego”.
W bloku 13, na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, znajduje się wystawa upamiętniająca zagładę Romów i Sinti, która ukazuje szczególny wymiar nazistowskiego ludobójstwa popełnionego na Romach w okupowanej przez nazistów w Europie. W byłym obozie Birkenau, na odcinku BIIe, znajduje się pomnik upamiętniający Ofiary narodowości romskiej.
Historię romskich Ofiar obozu przybliża lekcja internetowa „Romowie w Auschwitz”, jeden z odcinków podcastu “O Auschwitz”, a także 7. tom serii edukacyjnej Głosy Pamięci. Na stronach Google Cultural Institute dostępna jest również przygotowana przez Muzeum wystawa „Romowie w Auschwitz”.
Źródło: Auschwitz.org