Wydarzenia związane z obchodami 70. rocznicy utworzenia Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, podsumowanie działalności sześciu lat tej kadencji MRO, jak również analiza wyzwań stojących przed Miejscami Pamięci znajdującymi się w Polsce, to niektóre z tematów 33. posiedzenia Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej, które odbyło się w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w Warszawie 13 listopada pod przewodnictwem prof. Barbary Engelking. W posiedzeniu wziął udział wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Jarosław Sellin.
Na początku obrad dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M. A. Cywiński podsumował najważniejsze działania w Miejscu Pamięci, które miały miejsce od ostatniego posiedzenia Rady.
Mówił on o utrzymującej się dużej frekwencji, wszystko wskazuje bowiem na to, że liczba odwiedzających w 2017 r. będzie zbliżona lub wyższa od zeszłorocznego rekordu, o najważniejszych pracach konserwatorskich, w tym tych prowadzonych w dwóch murowanych barakach na terenie byłego obozu Birkenau, a także o rozpoczętej budowie Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w budynku tzw. Starego Teatru. Zakończenie tego ostatniego projektu finansowanego ze środków Unii Europejskiej oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, planowane jest na połowę 2019 r.
Dyrektor Cywiński wspomniał również m.in. o wydarzeniach związanych z obchodami 70. rocznicy utworzenia Muzeum na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Wśród nich była międzynarodowa konferencja metodologiczna „Świadomość – Odpowiedzialność – Przyszłość”, wystawa „Twarzą w twarz. Sztuka w Auschwitz” stworzona razem z Muzeum Narodowym w Krakowie, czy film dokumentalny poświęcony 70-leciu Miejsca Pamięci zrealizowany wspólnie z krakowskim oddziałem Telewizji Polskiej.
Dyrektor przedstawił też nowy internetowy miesięcznik „Memoria”, wydawany przez Muzeum w języku polskim i angielskim. – Jest on poświęcony nie tylko kwestiom związanym z historią Auschwitz. Chcemy bowiem, aby tematyka magazynu dotykała najciekawszych i najważniejszych zagadnień z całego świata związanych z pamięcią zarówno o innych obozach, jak i bardziej ogólnie o Holokauście i innych przestrzeniach tragedii II wojny światowej. Mam nadzieję, że będzie to pismo, które będzie stanowiło platformę wymiany doświadczeń dla całego naszego środowiska – powiedział dyrektor Cywiński.
Wspomniał on również o serii filmów dokumentalnych „Ucieczki przez druty” w reżyserii Andrzeja Celińskiego poświęconych tematyce ucieczek z obozu Auschwitz, który jest realizowany wspólnie z Telewizją Polską, a także digitalizacji i udostępnieniu w Internecie wszystkich wydań „Przeglądu Lekarskiego”, realizowanego przez Towarzystwo Lekarskiego Krakowskie, którego partnerem było Muzeum.
Omawiał on także kwestie związane z kompleksowym rozwojem systemu bezpieczeństwa Muzeum, przede wszystkim dotyczące zabezpieczenia terenu byłego obozu Auschwitz II-Birkenau.
Podczas posiedzenia dyskutowano również na temat najważniejszych wyzwań stojących przed innymi znajdującymi się w Polsce Miejscami Pamięci po byłych niemieckich obozach koncentracyjnych i zagłady. Mówił o tym minister Jarosław Sellin.
– Za dwa dni w Krakowie odbędzie się otwarcie wystawy poświęconej KL Płaszów. Nasze starania, wraz z władzami Krakowa i Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, przynoszą już pierwsze efekty. Badania archeologiczne sprawiły, że mamy już kilka tysięcy artefaktów. Już niedługo KL Płaszów będzie miało godne i właściwe temu miejscu upamiętnienie – powiedział minister Sellin.
– Drugie ważne miejsce to Treblinka, miejsce, które można nazwać największym polskim cmentarzem z czasów II wojny światowej. Jest to miejsce, które od początku przyszłego roku będzie współprowadzone przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwo Narodowego. Trzecie miejsce to Sobibór. Jesteśmy po spotkaniu przedstawicieli czterech państw, podczas którego rozmawialiśmy o treści wystawy, jaka znajdzie się w Muzeum w Sobiborze. Prace tam bardzo przyspieszyły. Miejsce, gdzie znajdowały się masowe groby, jest już zabezpieczone zgodnie ze standardami wskazanymi przez Naczelnego Rabina Polski. Powstaje także budynek muzeum, istnieją też już plany związane z wyeksponowaniem reliktów komór gazowych – podkreślił Jarosław Sellin.
Mówił on również na temat przyszłości Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, o projekcie muzeum upamiętniających mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej, o nowej wystawie w Żydowskim Instytucie Historycznym, a także o trwających obchodach 75. rocznicy Akcji Reinhardt.
Głos w dyskusji zabrali dyrektorzy Miejsc Pamięci: Piotr M. A. Cywiński z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau mówił o najważniejszych realizowanych i planowanych na najbliższe lata projektach inwestycyjnych, m.in. Nowej Wystawie Głównej, nowej siedzibie MCEAH, Centrum Obsługi Odwiedzających, czy planach związanych ze Zbiorami, Archiwum i kolekcją sztuki obozowej; Tomasz Kranz z Państwowego Muzeum na Majdanku opowiadał m.in. o rozwoju działalności edukacyjnej, modernizacji infrastruktury i planach konserwatorskich na Majdanku, wyzwaniach związanych z ochroną pomnika oraz remoncie byłego budynku komendanta obozu w Bełżcu, jak również o odkryciach archeologicznych i realizacji nowego upamiętnienia na terenie Sobiboru.
Edward Kopówka z Muzeum w Treblince wspomniał o wyzwaniach stojących przed tworzącym się nowym muzeum w Treblince, istniejący oddział Muzeum Regionalnego w Siedlcach zamieni się bowiem niedługo w autonomiczne Muzeum – Miejsce Pamięci po niemieckim obozie zagłady i obozie pracy w Treblince; Anna Ziółkowska z Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie przedstawiła plany związane z terenem byłego obozu Kulmhof w Chełmnie nad Nerem dotyczące m.in. przyszłego zabezpieczenia, konserwacji i ekspozycji ruin pałacu, konserwacji pomnika na terenie Lasu Rzuchowskiego, rozwoju infrastruktury dla odwiedzających oraz nowej wystawie stałej;
Piotr Tarnowski z Muzeum Stutthof mówił o planach utworzenia nowej wystawy stałej na terenie byłego obozu Stutthof i związanych z tym zmianami dotyczącymi programu edukacyjnego, pracy przewodników, czy wydawnictwami, jak również o tworzonej koncepcji nowego Muzeum Piaśnickiego; Janusz Barszcz z Muzeum Gross-Rosen, które sprawuje opiekę nad terenem byłego obozu oraz leżącym obok kamieniołomem – miejscem pracy więźniów – mówił m.in. o planowanych jedenastu projektach konserwatorskich związanych z zachowaniem poobozowych reliktów.
Jednym z punktów obrad było też podsumowanie działań trwającej kadencji Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej przed ostatnim posiedzeniem, które zaplanowane jest na wiosnę 2018 r. Najważniejsze działania Rady z ostatnich 6 lat przypomniał sekretarz MRO Marek Zając, który wspomniał też o początkach jej funkcjonowania. – Dla powstania Rady kluczowa była postać Władysława Bartoszewskiego. Bez niego, człowieka cieszącego się zaufaniem w tak wielu środowiskach na całym świecie, powstanie tego gremium nie byłoby możliwe – powiedział Marek Zając.
– Do dziś nie zmieniły się najważniejsze cele, którym służy Rada, a także kwestia fundamentalna – jej istnienie ma sens wtedy, kiedy dysponuje pełną niezależnością i jest odzwierciedleniem, poprzez swoich członków, bardzo różnych środowisk. Model funkcjonowania Rady oparty na międzynarodowym dialogu zaczął funkcjonować jako model dla upowszechniania w innych obszarach, w innych Miejscach Pamięci i na innych szczeblach. To jedyna droga do autentycznej troski o miejsca, w których mordowani byli przedstawiciele różnych narodów i religii. To najlepsza droga dla opieki nad byłymi obozami zagłady, które po wojnie znalazły się na terenie Polski, a które powinny być przedmiotem międzynarodowej troski – podkreślił Marek Zając, wspominając m.in. o niedawnym zaangażowaniu się MRO w sytuację na terenach byłych niemieckich obozów w Płaszowie oraz w Gusen.
Przypomniał on, iż Międzynarodowa Rada Oświęcimska zajmuje się nie tylko Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, ale także kwestiami związanymi z Miejscami Pamięci po byłych niemieckich obozach koncentracyjnych i zagłady, które znajdują się dziś na terenie Polski. Marek Zając podkreślił znaczenie kwietniowego spotkania ekspertów z całego świata, w tym przedstawicieli UNESCO, w Wannsee (Berlin). Podczas tego spotkania eksperci wypracowali memorandum wskazujące na szczególną rolę Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau jako modelowego dla innych terenów poobozowych. Uznali także, że reguły UNESCO oraz zasady wypracowane przez Międzynarodową Radę Oświęcimską należy stosować w pozostałych Miejscach Pamięci w Europie.
W memorandum zapisano wówczas rekomendacje mówiące m.in. o zasadzie zachowania autentyzmu, integralności artefaktów i zbiorów archiwalnych z danym miejscem pamięci, o prowadzeniu prac konserwatorskich, o współpracy międzynarodowej, w tym tworzeniu ciał doradczych realnie międzynarodowych, a zarazem składających się z ekspertów wielu dziedzin, a także o rozwijaniu działalności edukacyjnej oraz o prowadzeniu badań naukowych dotyczących zarówno losów ofiar tych miejsc, jak i sprawców zbrodni.
Rada podjęła także dwie uchwały:
„Międzynarodowa Rada Oświęcimska przy Premierze RP pragnie stanowczo zaprotestować przeciwko oszczerczym atakom wymierzonym w dobre imię śp. Władysława Bartoszewskiego, głównego architekta i wieloletniego przewodniczącego naszego gremium. Przekłamywanie i naigrawanie się z cierpień więźnia jest w istocie haniebnym atakiem na pamięć o wszystkich ofiarach niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau. W kwestiach oświęcimskich każde kłamstwo uderza w powojenny moralny ład świata.”
„Międzynarodowa Rada Oświęcimska z ogromnym niepokojem obserwuje odradzanie się postaw rasistowskich i antysemickich oraz wtargnięcie w przestrzeń publiczną mowy nienawiści i agresywnego nacjonalizmu. Znając tragiczną historię Auschwitz-Birkenau nie ma wątpliwości, dokąd może to prowadzić. Dlatego apelujemy do rządów europejskich o zdecydowane reagowanie i skuteczne przeciwdziałanie.”
Auschwitz.org